Bireysel emeklilik üyeleri ömür boyu maaş alabilecek mi?

Bireysel emeklilik sisteminde (BES) 1 Ekim itibariyle yeni bir dönem başlıyor. Buna göre, sistemde birikimleri bulunan kişilerin ömür boyu aylık almalarına imkan tanıyan yıllık gelir sigortası uygulaması devreye giriyor.

11 Eylül itibariyle bireysel emeklilik sistemindeki fon tutarı 39,4 milyar TL, devlet katkısı 4,2 milyar TL seviyesinde, toplam katılımcı sayısı ise 5,7 milyona ulaştı. Sistemdeki devlet katkısı dahil toplam birikimin 43,6 milyar TL olduğunu varsaydığımızda, sistemdeki ortalama katkı payı tutarının 7 bin 649 TL olduğu görülüyor. Bu rakam tabi ki ödenen prime göre kişiden kişiye değişiklik gösteriyor. Bireysel emeklilik sistemi dünyadaki birçok örneğinden çok daha iyi kurgulanmış ve Türkiye’deki tasarruf oranlarının artırılması konusunda da önemli bir role sahip. Kişilerin birikimlerinin fonda tutulması da ayrıca sistemin güvenir taraflarından biri.

Bu yıl ekim ayında 13’üncü yılını kutlamaya hazırlanan sistemde, yeni bir dönem başlarken, tabi ki katılımcılara ömür boyu maaş verilebilmesinin yasal altyapısının oluşturulması çok önemli. Ancak, sistemdeki önceliğin yatırımcılara daha iyi birikimler sağlamak olması gerekiyor. Katılımcıların ortalama primlerinin ömür boyu maaş alabilecek kadar yüksek olmadığı sistemdeki birikimlerle tahmin edilebiliyor.

23 BİN 566 EMEKLİ VAR...

Sistemden şu ana kadar 23 bin 566 kişi emekli oldu. Bu kişilerin çoğunun birikimlerini sistemde bırakarak değerlendirmeye devam ettiği biliniyor.

Hatırlanacağı gibi geçmişte hayat sigortalarında yüksek gelir vaatleri yatırımcıları bu üründen soğutmuş ve sigortaya olan güveni sarsmıştı. Altyapısı iyi oluşturulan bireysel emeklilik sisteminin kişilerin, sosyal güvenlik sisteminden aldığı emekli maaşına “ek bir gelir” olduğu vurgulanıyordu. BES’ten alınacak ömür boyu maaşında da “ek” gelir olacağı unutulmamalı.

Sistemdeki kişilerin yaş gruplarına bakıldığında ise 5,7 milyon kişinin yüzde 66’sını 25-44 yaş aralığı oluşturuyor. Yüzde 25’lik devlet katkısı uygulamasıyla sisteme katılımlar kar topu misali büyürken, ömür boyu maaş yönetmeliğiyle sistemin eksik ayaklarından biri tamamlanıyor. Ancak, önceliğin getirilerin artırılması olduğunu tekrar hatırlatmak istiyorum.

Burada yer alan yazılar kısmen veya tamamen kopyalanamaz.

Emeklilik fonlarında getiri rekabeti başlıyor

Bu yıl 10'uncu yılını tamamlayan bireysel emeklilik sisteminde artık gündem fonların getirisi olacak. Önümüzdeki dönemde bir şirketin emeklilik fonları, birden fazla portföy yönetim şirketi tarafından da yönetilecek. Yani, fon performansı SPK'nın belirlediği benchmark'ın altında kalan fonların yüzde 30'u başka bir portföy yönetim şirketine aktarılabilecek.

Portföy yönetim şirketleri arasındaki rekabet, bireysel emeklilik üyesine yarayacak. Çünkü, daha iyi getiriler elde edecek. Bu konudaki çalışmalar bir yıldır devam ediyordu. Ancak, emeklilik şirketleri bu uygulamaya sıcak bakmıyordu. Çünkü, emeklilik şirketleri ağırlıklı olarak bağlı bulundukları Grubun portföy yönetim şirketiyle çalışıyordu. 

Türkiye'deki tasarruf oranlarını artırmak için çalışmalara hız veren hükümet, bireysel emeklilik sistemine destek veriyor. Bu konuda son bir yılda 'yüzde 25'lik devlet katkısı' uygulamasının ardından sisteme olan ilgi sonrası sıra fon performanslarına geldi. Başbakan Yardımcısı Ali Babacan fon performanslarıyla ilgili olarak şu açıklamaları yaptı: "Zamanla her bir fon yöneticisinin geçmiş performansı daha iyi ortaya çıkacak. Geçmiş performansı daha iyi olan fonlara daha fazla kaynak yönelecek. 

SPK da bunu yakından izleyecek ve gerekli tedbirleri alacak. Performansa dayalı sonucu, sistemin doğal gereği olarak göreceğiz. Getirilere bakıldığında bu iş uzun vadeli bir iş, 10 yıllık bir süreçten bahsediyoruz. Daha uzun sürelerde değerlendirmek lazım. Türkiye gibi en çok finansman çeken ve büyüyen bir ülkede bunların makul ve tatmin edici getirileri olacaktır. 

Dünyanın yatırımcıları Türkiye'ye kaynak akıtırken, getiri beklentisi yüksekken, BES fonlarının uzun vadede düşük olması gerçekçi bir bakış açısı değil." Bu adımların fon performanslarını yükseltmesi ve emeklilik yatırımı yapan kişilerin daha gerçekçi getiriler elde etmesini sağlayacak.

Sorularla bireysel emeklilik sistemi

- Bireysel emeklilik sistemi nedir?

Kişilerin tasarruflarını uzun vadeli yatırıma yönlendirerek emeklilik dönemlerinde, yaşam standartlarını koruyabilecekleri bir gelir elde etmelerini sağlayan özel bir emeklilik sistemi. Sistemden emeklilik hakkı elde edebilmek için en az 10 yıl katkı payı ödemek ve 56 yaşını doldurmak gerekiyor. Sisteme üyelik gönüllü. Bu alanda faaliyet gösteren 17 şirket bulunuyor.

- 1 Ocak itibariyle uygulanacak olan yeni sistemde vergi avantajının yerini alacak Devlet Katkısı uygulaması nedir?

Mevcut uygulamada gelir vergisine tabi olan kişiler, ödedikleri primleri her ay çalıştıkları şirketin İnsan Kaynakları (İK) veya muhasebesine veriyordu. Bu avantaj vergi dilimine göre maaşlarına ekleniyordu. Yeni düzenlemede ise gelir vergisine tabi olup olmadığına bakılmaksızın sisteme üye olan herkese devlet, katkı payı tutarının yüzde 25'i kadar ödeme yapacak. İK veya muhasebeye makbuz verilmeyecek. 1 Ocak itibariyle emeklilik şirketi üyeler adına ek bir hesap açacak ve 'devlet katkısı' burada görülecek. Örneğin, 100 TL ödeyen kişinin adına bu ek hesaba 25 TL ödenecek. Bu tutarları da ödediğiniz para gibi görebileceksiniz.

- Devlet Katkısı'ndan yararlanmak için bir işlem yapmalı mı?

Her şirket mevcut müşterileri adına Devlet Katkısı için bir hesap açacak. Bu konuda kişilerin birşey yapmasına gerek yok.

- Devlet Katkısı'nda yararlanmanın bir üst limiti var mı?

Katılımcıların yararlanabileceği azami devlet katkısının tutarı yıllık brüt asgari ücretin yüzde 25'i ile sınırlı. Örneğin, 2013 yılı için yıllık brüt asgari ücretin 12 bin TL olduğu varsayıldığında, sisteme üye olan kişilerin ödedikleri katkı payına bağlı olmak üzere 3 bin TL'ye kadar devlet katkısı alabilecekler. Bu rakam her yıl asgari ücret oranında artıyor.

- Farklı şirketlerde birden fazla sözleşmesi olanlar Devlet Katkısı'ndan nasıl faydalanacak?

Tüm sözleşmelere yapılan katkı payı ödemelerinin toplamının yüzde 25'ine denk gelen tutar (her katılımcı için yıllık brüt asgari ücretin yüzde 25'i ile sınırlı) kişinin adına açılmış hesaba aktarılacak. Bu işlemler Emeklilik Gözetim Merkezi'nin kontrolünde katılımcı bazında yapılacak.

- Devlet Katkısı'nı hak etmek için bir sınırlama getirildi mi?

Evet. 3 yıldan önce sistemden ayrılanlar, devlet katkısı hesabından yararlanamayacak. Kişilerin devlet katkısından yararlanabilmesi için bireysel emeklilik sisteminde en az 3 yıl kalması gerekiyor. 3 yıldan önce sistemden ayrılanlar, Devlet Katkısı hesabından yararlanamayacak. 3 yıl sonra sistemden ayrılanlar Devlet Katkısı'nın yüzde 15'ini, 6 yıldan sonra yüzde 35'ini, 10 yıldan (56 yaşını tamamlamayanlar) sonra ise ise yüzde 60'ını alabilecek. Devlet Katkısı'nın tamamını alabilmek için ise 10 yıl ödeme yapan ve 56 yaşını tamamlamak gerekiyor.

- Mevcut katılımcılarının sistemde geçirdikleri süre Devlet Katkısı'nı alırken dikkate alınacak mı?

Evet. 1 Ocak 2013 tarihine kadar sistemde üç yıldan fazla altı yıldan az bulunanlara 1 yıl, 6 yıldan fazla 10 yıldan az bulunanlara 2 yıl, 10 yıldan fazla bulunanlara 3 yıl Devlet Katkısı hak ediş süresi eklenecek. Örneğin, bireysel emeklilik sistemine 2008 tarihinde üye oldunuz ve sözleşmeniz halen devam ediyor. 1 Ocak 2013'ten itibaren Devlet Katkısı almaya başladınız. Sistemden ayrılmak istediğinizde, 1 Ocak 2016'dan itibaren devlet katkısının yüzde 15'ini, 2018'de yüzde 35'ini, 2022'de yüzde 60'ını, 56 yaşını tamamladıktan sonra ise yüzde 100'ünü hak edebilirsiniz.

- Sistemden çıkarken kesinti yapılıyor mu?

Yeni uygulamada, sistemden ayrılırken uygulanan gelir vergisi sadece getiriden alınacak. Buna göre, 10 yıldan az süreyle katkı payı ödeyerek sisteminden ayrılanların elde ettikleri gelir üzerinden yüzde 15, 10 yıl katkı payı ödemiş olmakla birlikte 56 yaşını tamamlamadan sistemden ayrılanların elde ettikleri gelirden yüzde 10 stopaj kesintisi uygulanacak. Emeklilik hakkı kazanan kişilerin yanı sıra vefat, maluliyet gibi durumlarda toplu para alımında sadece elde edilen gelir üzerinden yüzde 5 stopaj kesilecek.

- Ödemelere ara verilebilir mi?

Bireysel emeklilik üyeleri ödemelere ara verebilir. Ancak, emeklilik şirketleri, kişilerin birikimlerinden ara verilen her ay için 2 TL'yi aşmayacak şekilde ek yönetim gider kesintisi alabilecek.

- Şirket değiştirilebilir mi?

Sistemde iki yıl kalan kişiler şirket değişikliği yapabilir. Değiştirdikleri şirkette de en az bir yıl kaldıktan sonra tekrar başka bir şirkete gidebilir.

- Emeklilik fon seçimini nasıl yapmalı?

Sisteme üye olan herkese şirketler, nasıl bir yatırımı tercih ettiğini analiz ediyor. Yatırımların 'riskli mi? Muhafazakar mı?' yapılması gerektiği konusunda yönlendiriyor. Buna göre, şirketin planlarından biri seçilir.

- Bu fonlarda daha sonra değişiklik yapılabilir mi?

Kişilerin yılda 6 kez yatırım yaptıkları fonlarda değişiklik yapma hakkı var. Emeklilik planları ise yılda en fazla 4 kez değiştirebilir.

- Emeklilik fonlarında kesintiler var mı?

Emeklilik fonlarında yönetim gider kesintisi ve fon işletim gideri bulunuyor. Yeni sistemde yönetim gider kesintisi azami yüzde 2, yıllık fon işletim gideri de en yüksek yüzde 2.28 olarak belirlendi. Ancak, bu oranlar şirketten şirkete değişiklik gösteriyor.

- Giriş aidatı alınıyor mu?

Sisteme ilk girişte peşin alınan giriş aidatı, aylık brüt asgari ücretin yüzde 10'unu aşmayacak şekilde belirlendi. Sistemde 3 yılını doldurarak ayrılanlar aylık brüt asgari ücretin yüzde 75'i, 6 yılı dolduranlar yüzde 50'si, 10 yılını dolduran ancak 56 yaşını tamamlamayanlar ise ise brüt asgari ücretin yüzde 25'ini aşmayacak oranda giriş aidatı ödeyecek. Emeklilik hakkı kazananlardan ise giriş aidatı alınmayacak. Birden fazla sözleşme varsa sadece ilk sözleşme için giriş aidatı ödenecek.

- Kısa vadeli birikim için sisteme üye olunmalı mı?

Sistem uzun vadeli bir yatırım ve tasarruf sistemi olarak tasarlandı. Yeni sistemde stopaj sadece getiriden yapılma bile, erken ayrılma durumunda kesinti oranları yüksek. Sistem uzun vadeli yatırım düşünenler için avantajlı.